Chúng ta biết gì về Đức Giêsu Nazarét?
Những dữ liệu lịch sử mà chúng ta có về Đức Giêsu Nazarét, so với các nhân vật cùng thời khác, nhiều hơn và chất lượng hơn. Ngoài những tin tức về sự tồn tại và hoạt động của Ngài mà chúng ta biết từ các nguồn lịch sử không phải Kitô giáo, chúng ta còn có tất cả những gì các nhân chứng về cuộc đời và cái chết của Ngài đã truyền lại cho chúng ta. Đó là những truyền thống, trong đó nổi bật là bốn Phúc Âm, bằng lời nói và bằng văn bản về con người Ngài, được truyền lại cho cộng đoàn đức tin sống động mà Ngài đã thiết lập và vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Cộng đồng đó là Giáo Hội.
Những dữ liệu được tìm thấy trong các sách Phúc Âm ngụy thư và các tác phẩm ngoài Kinh Thánh khác không thêm gì đáng kể vào những gì các sách Phúc Âm Matthêu, Marcô, Luca và Gioan cung cấp cho chúng ta: nhưng chúng xác nhận điều đó.
Cho đến thời kỳ Khai sáng, cả tín hữu và những người không tin đều tin rằng tất cả những gì chúng ta có thể biết về Đức Giêsu đều có trong bốn sách Phúc Âm. Nhưng, từ khi những văn bản này được viết bởi những người tuyên xưng đức tin vào Đức Kitô, một số nhà sử học thế kỷ XIX đã nghi ngờ tính khách quan của những thông tin đó. Đối với những học giả đó, các câu chuyện Phúc Âm ít đáng tin cậy vì chúng không chứa đựng những gì Đức Giêsu đã nói và đã làm, mà là những gì các môn đệ của Ngài tin vài năm sau cái chết của Ngài. Do đó, trong những thập kỷ sau những nghiên cứu đó và cho đến giữa thế kỷ XX, tính xác thực của các sách Phúc Âm đã bị nghi ngờ và người ta đã đi đến khẳng định rằng về Đức Giêsu “chúng ta hầu như không thể biết gì cả” (R. Bultmann, Jesus, Deutsche Bibliothek, Berlin 1926, tr.12).
Ngày nay, với sự tiến bộ của khoa học lịch sử và khảo cổ học, cùng với sự hiểu biết sâu sắc hơn và tốt hơn về các nguồn cổ xưa, chúng ta có thể khẳng định, theo lời của một chuyên gia nổi tiếng về thế giới Do Thái thế kỷ I sau Chúa Kitô, người chắc chắn không thể bị buộc tội bảo thủ: “chúng ta có thể biết rất nhiều về Đức Giêsu” (E.P. Sanders, Jesus and Judaism, Fortress Press, London-Philadelphia, 1985, tr.2). Tác giả này còn đưa ra, như một ví dụ, một danh sách các khẳng định mà không thể nghi ngờ từ quan điểm lịch sử (lưu ý rằng một danh sách đầy đủ những gì được biết về Đức Giêsu sẽ dài hơn rất nhiều).
1. Đức Giêsu sinh khoảng năm 4 trước Công nguyên, ngay trước khi Hêrôđê Cả qua đời.
2. Ngài trải qua thời thơ ấu và những năm đầu trưởng thành ở Nazarét, Galilê.
3. Ngài được Gioan Tẩy Giả làm phép rửa.
4. Ngài đã chọn những người sẽ là môn đệ của Ngài.
5. Ngài đã giảng dạy ở các làng mạc và vùng nông thôn Galilê.
6. Ngài đã loan báo “Nước Thiên Chúa”.
7. Khoảng năm 30, Ngài đã đến Giêrusalem nhân dịp Lễ Vượt Qua.
8. Ngài đã gây ra một sự xáo trộn nhất định trong khu vực đền thờ.
9. Ngài đã cử hành Bữa Tiệc Ly với các môn đệ của Ngài.
10. Ngài đã bị bắt và thẩm vấn bởi các nhà chức trách Do Thái, đặc biệt là Thượng Tế.
11. Ngài đã bị hành quyết theo lệnh của tổng trấn Rôma, Phongxiô Philatô.
Sanders còn thêm một danh sách ngắn gọn các sự kiện cũng chắc chắn như vậy, như là hệ quả của cuộc đời Đức Giêsu:
1. Ban đầu các môn đệ của Ngài bỏ chạy.
2. Họ đã thấy Ngài (các nhà sử học tranh luận theo nghĩa nào) sau khi Ngài chết.
3. Do đó, họ tin rằng Ngài sẽ trở lại để thiết lập Nước của Ngài.
4. Họ đã thành lập một cộng đồng trong khi chờ đợi sự trở lại của Ngài và tìm cách thuyết phục những người khác rằng Đức Giêsu là Đấng Mêsia của Thiên Chúa. (E.P. Sanders, Gesù, la verità storica, Milano, Mondadori, 1995).
Như vậy, sự phát triển của nghiên cứu lịch sử cho phép xác định ít nhất những sự kiện này là chắc chắn, điều này không phải là ít đối với một nhân vật sống cách đây hai mươi thế kỷ. Không có bằng chứng hợp lý nào chứng minh sự tồn tại của những nhân vật nổi tiếng, như ví dụ như Sócratét hay Pêriclê, với sự chắc chắn lớn hơn so với những bằng chứng mà chúng ta có về sự tồn tại của Đức Giêsu. Hơn nữa, những dữ liệu khách quan có thể kiểm chứng một cách phê phán liên quan đến những nhân vật lịch sử này nói chung luôn ít hơn rất nhiều. Bắt đầu từ nền tảng tối thiểu này mà các nhà sử học đồng ý, các dữ liệu khác có trong các sách Phúc Âm cũng có thể được coi là đáng tin cậy. Việc áp dụng các tiêu chí lịch sử cho phép xác định mức độ nhất quán và khả năng của các khẳng định Phúc Âm và rằng những gì có trong các câu chuyện này về cơ bản là chắc chắn.
Những dữ liệu này gợi ý rằng Ngài là Đấng Mêsia phải đến để cai trị dân Ngài như một Đavít mới và có lẽ còn hơn thế nữa: rằng Đức Giêsu là Con Thiên Chúa làm người. Để đón nhận gợi ý này, chúng ta cần một sự trợ giúp thiêng liêng, ban nhưng không, cung cấp một ánh sáng mới cho trí tuệ của chúng ta và làm cho trí tuệ có khả năng nắm bắt toàn bộ chiều sâu của thực tại mà nó đang sống. Đó là một ánh sáng không làm biến đổi thực tại, nhưng cho phép nhận thức nó trong tất cả các sắc thái thực tế của nó, nhiều sắc thái trong số đó thoát khỏi cái nhìn thông thường. Đó là ánh sáng của đức tin.
G. Võ Tá Hoàng