Trong buổi lễ kỷ niệm 500 năm ngày sinh của Palestrina, Đức Thánh Cha đã ca ngợi thiên tài của ông trong việc kết hợp chặt chẽ giữa âm nhạc và phụng vụ.
Nhà soạn nhạc Giovanni Pierluigi da Palestrina (1525-1594) là “một trong những nhạc sĩ có công lớn nhất trong việc thúc đẩy nền thánh nhạc”. Đây là những lời của Đức Thánh Cha Lêô XIV vào ngày 18 tháng 6 năm 2025, trong một buổi lễ được tổ chức nhân kỷ niệm 500 năm ngày sinh của vị nguyên là nhạc trưởng ca đoàn Vatican.
Đức Thánh Cha đã nhấn mạnh tầm quan trọng của truyền thống nhạc đa âm Rôma, vốn phát triển rực rỡ cách đặc biệt vào thế kỷ 16 và 17 và cho đến nay vẫn là một “điểm tham chiếu” cho thánh nhạc công giáo.
Vào chiều thứ Tư, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã tham dự một sự kiện do Quỹ Domenico Bartolucci tổ chức, được đặt theo tên của vị hồng y từng là người đứng đầu ca đoàn Nhà nguyện Sistina từ năm 1956 đến năm 1997.
Đức Hồng y Bartolucci đã đóng một vai trò quan trọng trong việc bảo tồn di sản thánh nhạc của Giáo hội Công giáo sau cuộc cải cách phụng vụ của Công đồng Vaticanô II. Ngài cổ vũ không chỉ việc duy trì và phục hồi nhạc Bình Ca mà còn cho cả nhạc đa âm, đặc biệt là của Palestrina, mà ngài công nhận như một chuyên gia.
Sự kết hợp mật thiết giữa âm nhạc, phụng vụ và đời sống Kitô hữu
Sau khi lắng nghe ca đoàn của quỹ Bartolucci trình bày một đoạn trích từ Missa Papae Marcelli, Đức Thánh Cha đã có một bài diễn văn ngắn để vinh danh Palestrina, “một trong những nhà soạn nhạc có công lớn nhất trong việc thúc đẩy nền thánh nhạc”.
Ngài nhấn mạnh các sáng tác của Palestrina, vốn “trang nghiêm và long trọng, được gợi hứng từ Bình ca, đã kết hợp mật thiết giữa âm nhạc và phụng vụ”.
Qua đó, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã đề cập đến mối liên kết giữa cuộc cải cách phụng vụ của Đức Thánh Cha Piô X vào đầu thế kỷ 20 với cuộc cải cách được thực hiện bởi Công đồng Vaticanô II trong hiến chế Sacrosanctum Concilium.
Đức Thánh Cha Lêô XIV cũng lưu ý rằng nhạc đa âm, loại âm nhạc mà Palestrina đã đạt đỉnh cao, “tràn trề ý nghĩa đối với việc cầu nguyện và đời sống Kitô hữu”, nó diễn tả “sự hiệp nhất trong đa dạng” của Giáo hội.
Ngài nhấn mạnh rằng, bằng cách lấy cảm hứng từ bản văn Thánh Kinh, nhạc sĩ đã biết “làm cho toàn thể bản hợp xướng hài hòa nhờ kỹ năng phát triển và đan xen các giai điệu, tôn trọng những quy tắc đối âm, để các giai điệu vang vọng lẫn nhau, thậm chí tạo nên những nghịch âm, rồi được hóa giải trong các hợp âm mới mẻ”.
Đức Thánh Cha nhắc lại rằng “di sản nghệ thuật và thiêng liêng vô cùng phong phú” do truyền thống đa âm Rôma tạo ra, ngày nay nó vẫn là “một điểm tham chiếu”. Ngài khẳng định truyền thống ấy hoàn toàn tương thích với tinh thần cải tổ phụng vụ của Vaticanô II, vì nó thúc đẩy “sự tham gia sâu sắc của tiếng hát, lý trí và con tim.”
Nhân kỷ niệm 500 năm ngày sinh của nhà soạn nhạc Giovanni da Palestrina, Tòa Thánh đã phát hành một con tem do chính Đức Thánh Cha Lêô XIV ký ban hành. Một album kỷ niệm, do ca đoàn của Quỹ Domenico Bartolucci thu âm, cũng đã được Đức Hồng y Dominique Mamberti, chủ tịch danh dự của quỹ, dâng tặng lên Đức Thánh Cha Lêô XIV.
Nhà soạn nhạc của “Tu es Petrus”
Sinh ra tại thị trấn Palestrina, miền nam của Rôma, nơi gắn liền với tên của ông, Giovanni Pierluigi da Palestrina được đào tạo âm nhạc tại Vương cung Thánh đường Đức Bà Cả. Năm 1551, ông được bổ nhiệm làm nhạc trưởng cho một trong các nhà nguyện thuộc Đền thờ Thánh Phêrô, nhờ vào sự kiện hai năm trước đó, vị giám mục của quê hương ông đã được bầu làm giáo hoàng và đăng quang với tước hiệu Giáo hoàng Giuliô III.
Chính vào thời điểm này, trong bối cảnh được đánh dấu bởi Cuộc Phản Cải cách, sự nghiệp của Palestrina với tư cách là một nhà soạn nhạc mới thực sự bắt đầu. Dưới triều đại rất ngắn của Đức Giáo hoàng Marcellô II (năm 1555), ông vẫn giữ chức nhạc trưởng, nhưng sau đó bị Giáo hoàng Phaolô IV miễn nhiệm vì đã lập gia đình, điều bị cấm theo quy định dành cho thành viên ca đoàn lúc bấy giờ.
Sau đó, Palestrina trở thành nhạc trưởng tại Vương cung thánh đường Thánh Gioan Latêranô ở Rôma, rồi làm nhạc trưởng tại Vương cung thánh đường Đức Bà Cả vào năm 1561, trước khi chỉ huy ca đoàn của Chủng viện Rôma và trở lại chức vụ của mình tại Vương cung thánh đường Thánh Phêrô vào năm 1571.
Trong những năm cuối đời, ông đã gặt hái được thành công lớn và được an táng tại Vương cung thánh đường Vatican. Là tác giả của gần 650 tác phẩm, bao gồm khoảng 100 bản Messa và gần 250 motet, cũng như nhiều madrigal, ông được biết đến nhiều nhất với tác phẩm Tu es Petrus, một Messa thường được trình diễn tại Vatican trong các đại lễ do Đức Thánh Cha chủ sự.
G. Võ Tá Hoàng