Sáng hôm nay, ngày 19 tháng 10 năm 2025, khoảng 55.000 tín hữu đã tập trung tại Quảng trường thánh Phêrô để tham dự thánh lễ phong hiển thánh cho bảy vị chân phước, do Đức Thánh Cha Lêô XIV chủ sự. Trong số đó, đáng chú ý có Peter To Rot, vị giáo lý viên giáo dân đầu tiên của Papua New Guinea được tôn phong hiển thánh, người đã can đảm tuyên xưng đức tin và hi sinh mạng sống để bảo vệ bí tích hôn phối một vợ một chồng, giữa thời kỳ chiếm đóng tàn khốc của quân đội Nhật Bản.
Tuổi thơ trong đức tin non trẻ
Peter To Rot sinh năm 1912 tại New Pomerania, tên gọi thời thuộc địa Đức của đảo New Britain, nay thuộc Papua New Guinea. Gia đình anh mới trở lại đạo Công giáo được ít lâu. Cha anh, một người tin đạo nhưng nghiêm khắc, không cho phép con trai trở thành linh mục, vì muốn anh gắn bó với dân làng như một người giáo dân gương mẫu.
Vâng phục cha mình, Peter theo học với các linh mục Dòng Thánh Tâm Chúa Giêsu (Missionaries of the Sacred Heart) và được đào tạo làm giáo lý viên. Sau khi hoàn tất chương trình, anh trở về làng Rakunai để dạy giáo lý, giúp các gia đình sống đức tin, và trở nên một người được dân làng yêu mến đặc biệt vì sự hiền lành, trong sạch và lòng tận tụy. Anh lập gia đình với Paula, và hai vợ chồng có với nhau ba người con.
Giữa thời chiếm đóng và bách hại
Năm 1942, quân đội Nhật Bản chiếm đóng Papua New Guinea, trục xuất các lực lượng Úc ra khỏi đảo. Chính quyền chiếm đóng nhanh chóng hạn chế nghiêm ngặt hoạt động tôn giáo, cấm cử hành Thánh lễ và nhiều hình thức sinh hoạt Kitô giáo. Các nhà thờ bị đóng cửa, các linh mục bị quản thúc hoặc trục xuất.
Tuy nhiên, giữa bóng tối sợ hãi đó, giáo lý viên Peter To Rot vẫn lén lút tiếp tục công việc tông đồ: tổ chức các buổi cầu nguyện, dạy giáo lý, an ủi những người bị bắt bớ, và chuẩn bị các tín hữu lãnh nhận các bí tích trong âm thầm. Anh tin rằng: “Dù nhà thờ có đóng cửa, Đức Kitô vẫn sống trong lòng chúng ta.”
Năm 1943, một biến cố bi thảm xảy ra. Một cảnh sát địa phương, lợi dụng quyền lực và sự hỗ trợ của quân Nhật, đã cướp vợ của người khác để làm vợ lẽ, dựa vào luật đa thê mà người Nhật dung túng. Peter To Rot, với tư cách là giáo lý viên, mạnh mẽ phản đối hành vi đó, vì trái ngược hoàn toàn với giáo huấn Công giáo về bí tích Hôn phối.
Lập tức anh bị tố cáo là “kích động dân chống lại chính quyền”, và quân Nhật bắt giam anh. Trong tù, anh vẫn không ngừng cầu nguyện, dạy giáo lý cho các tù nhân khác, và khẳng khái từ chối mọi lời dụ dỗ bỏ đạo hay im lặng trước bất công.
Cái chết tử đạo
Sau khi bị phát hiện vẫn âm thầm tổ chức các buổi cầu nguyện, Peter To Rot bị kết án tử hình. Ngày hành quyết, các binh lính Nhật tiêm cho anh một liều thuốc độc. Khi chất độc phát tác quá chậm, họ đánh mạnh vào cổ gáy anh cho đến chết. Cái chết của anh, tuy tàn nhẫn, lại được ghi nhớ trong lòng dân làng như một chứng tá của tình yêu và trung tín đến cùng.
Người ta kể rằng, trước khi qua đời, anh vẫn thì thầm cầu nguyện, dâng hiến mạng sống mình cho Chúa Giêsu và cho đức tin của dân tộc mình.
Một vị tử đạo không phép lạ – nhưng đầy phép lạ của lòng tin
Năm 1995, trong chuyến tông du đến Papua New Guinea, Thánh Gioan Phaolô II đã chủ sự Thánh lễ phong chân phước cho Peter To Rot, ca ngợi anh như “một chứng nhân kiên trung của tình yêu hôn nhân và đức tin Công giáo giữa thời chiến.”
Gần đây, Đức Thánh Cha Phanxicô, trong chuyến viếng thăm quốc gia này vào tháng 9 năm 2024, cũng đã nhắc lại gương sáng của vị chân phước tại Sân vận động John Guise ở Port Moresby, trước hàng ngàn tín hữu. Ngài gọi anh là “một tấm gương phi thường cho người Công giáo Papua”, và nhấn mạnh: “Từ máu của anh, nhiều tín hữu mới đã được sinh ra trong đức tin.”
Đáng chú ý, việc phong hiển thánh cho Peter To Rot không có phép lạ được công nhận chính thức. Tuy nhiên, Đức Thánh Cha Phanxicô đã đặc biệt ban chuẩn miễn (dispensatio) theo lời thỉnh cầu của Hội đồng Giám mục Papua New Guinea. Các ngài giải thích rằng trong điều kiện xã hội hiện nay, việc xác minh phép lạ y khoa là vô cùng khó khăn vì thiếu cơ sở y tế chuyên môn và tài liệu khoa học, trong khi văn hóa địa phương chủ yếu là truyền khẩu và tiếng Anh không phải ngôn ngữ phổ biến.
Thay vào đó, Hội Thánh nhìn nhận phép lạ lớn nhất nơi Peter To Rot chính là đức tin bất khuất, đã làm trổ sinh bao nhiêu tâm hồn can đảm giữa một dân tộc còn chịu nhiều khổ đau.
Sức sống của chứng tá hôm nay
Tấm gương của vị tân thánh mang một ý nghĩa sâu xa đặc biệt cho xã hội Papua hiện đại, nơi mà nạn bạo lực tình dục vẫn đang hoành hành. Một cuộc khảo sát của Liên Hiệp Quốc năm 2022 cho thấy 60% phụ nữ Papua từng là nạn nhân của bạo lực giới. Trong bối cảnh đó, đời sống hôn nhân chung thủy, sự tôn trọng phẩm giá con người và tình yêu gia đình trung tín mà Peter To Rot đã bảo vệ, trở nên ánh sáng soi đường cho hàng ngàn gia đình.
Giáo Hội mời gọi các tín hữu toàn cầu nhìn vào chứng tá của ngài như một lời nhắc nhớ mạnh mẽ rằng, giữa thế giới đầy cám dỗ và bất trung, tình yêu một vợ một chồng vẫn là con đường của ơn gọi Kitô hữu, nơi mỗi người vợ, người chồng được mời gọi hiến dâng chính mình trong yêu thương và trung tín như Đức Kitô yêu Hội Thánh.
G. Võ Tá hoàng